DBH 2: Matematika. Eraikin altuenak.

Alemaniako Ulm hiri inperial askean katedrala egitea pentsatu zuten obispoa bertan bizitzeko. Baina ez nolanahiko katedrala, munduan zegoenik handiena egitea erabaki zuten. XIV mende hartan famatua zen Parisko Notre Damme katedrala, 69 metroko altuera zeukana, garai hartarako izugarrizkoa, edo Chartres-ekoa 113 metroko altueraraino iritsi zena.
Ulmeko katedralaren lehen harria 1377an ipini zuten. Jakin zuten Estrasburgon egiten ari ziren katedralak 142 metroko altuera hartuko zuela eta bertan lanean ari zen Ulrico Ensinger magisterra "fitxatu" zuten altueraren lasterketa hori irabazi nahian.
Estrasburgoko katedralak atzerapen bat izan zuen, bai, baina 1439an bukatua zegoen. Ulmekoak altuagoa izatea lortu zuen, 161 metro, baina 450 urte gehiagotan zehar andamioz josita ikusi behar izan zuten ulmdarrek beren katedrala, 1890an bukatu baitzen eraikuntza. Egia esan, ez zuten lan makala egin, une horretan munduko eraikinik handiena baitzen Ulmeko katedrala, 11 urte beranduago Philadelphiako udaletxeak sei metrotan gainditu zuen arte.















XX mendean sartzearekin batera amerikarrak izan ziren eraikinik altuenaren lasterketan hasi zirenak. Hona hemen urtez urte nola joan zen altueraren errekorra gainditzen:

1901 Philadelphia City Hall, Philadelphia, USA (167m)
1908 Singer Building, New York, USA (187m)
1909 Metropolitan Life Insurance Building, New York, USA (213m)
1913 Woolworth Building, New York, USA (241m)
1930 Trump Building, New York, USA (283m)
1930 Chrysler Building, New York, USA (319m)
1931 Empire State Building, New York, USA (381m)
1972 World Trade Centre "Dorre bikiak", New York, USA (417m)
1973 Sears Tower (Willis Tower), Chicago, USA (442m)
1998 Petronas Towers, Kuala Lumpur, Malaisia (452m)
2004 Taipei 101, Taipei, Taiwan (509m)
2010 Burj Khalifa, Dubai, Arabiar E.B. (828m)


Ariketak:1) Egin ezazu grafiko bat denboran zehar altueraren errekoraren bilakaera azalduko duena.
2) Urtero Empire State Buildingen lasterketa bat egiten da. Eskilaretan gora 86 solairu igotzen dituzte. Klikatu hemen urtez urte irabazleek lortutako denborak (1978 eta 1999 artekoak) ikusteko. Egin ezazu grafiko bat gizonen eta emakumeen denboren bilakaera adieraziko duena. Kalkulatu baita ere solairu bakoitza igotzeko batazbeste behar duten denbora.

Egia esan, astakeria da etxeorratz hau eskaileretan gora hamar minutu pasatxotan igotzea, hobe igogailua erabiltzen badugu. Hala ere astakeriarik handiena Harold Lloydek 1923an Los Angeleseko eraikin hau igo zuen modura igotzea da.

DBH 1: Natura. Arakako araztegia

Aurreko ostiralean Arakako Ur Araztegian bisitan egon ginen. Bertan bikain azaldu ziguten nola funtzionatzen duen uren araztegiak, zeintzuk diren prozesuaren pausu guztiak, eta historian zehar Gasteiz hiriaren ur honiduraren bilakaera ere ikusi genuen maketa baten bidez eta azkenik Araka mendixka ur araztegia jartzeko zergatik aukeratu zen ere bai.
Ikusi genuen, bai, baina ulertu? Eta orain gogoratzen dugu bertan esandakoa?
Ba gogoratu beharko duzue galdera hauek ongi erantzuteko.

1) Nondik dator ur gehiena Arakako araztegira?
2) Datorren ura zikina ala garbia da?
3) Zein sustantzia botatzen zaizkio urari Arakan?
4) Zergatik dago araztegia Arakan?
5) Zenbat litro kontsumitzen duzue gasteiztar bakoitzak egunero?
6) Araztegia egun batez geldirik egongo balitz igarriko ote litzateke Gasteizen?

DBH 1: Natura. Ura

Naturgaia elkarteak uraren inguruan egin duen animazio honek klasean eman duguna bikain laburbiltzen du.
Ikus ezazue eta gero komentatuko dugu klasean. Horretarako Naturgaiaren logoan klikatu beharko duzue.

DBH 1: Natura. Zer egiten du gatzak izotzarekin?

Egun hauetan makina bat aldiz ikusi ditugu elurra kentzeko kamioiak gatza errepideetan barreiatzen. baina zergatik egiten dute hau? Klika ezazu hemen eta General Chemistry on line orrialdean dagoen animazioak lagunduko dizu arazo hau ulertzen.

DBH 2: Mate tailerra. Dadoak

Hemen duzue dadoak binaka botatzen dituen programa bat, Random.org izenekoa. Bota itzazu dadoak 36 aldiz eta konpara itzazu zure emaitzak teorikoki atera beharko liratekeenekin.

DBH 2: Mate. 1. mailako ekuazioak

K.o. V. edo VI. mendeko epigrama duzue hiru.com orrialdean, Diofantoren ikasle batek proposaturikoa ekuazio moduan, jakintsu greko honen bizitzari buruzko datuak azaltzeko.
Saia zaitez epigrama hori askatzen (lauki laranjan sartuta dagoena), bizitzaren luzera eta bizitzaren zati bakoitzaren urte kopurua adieraziz.

DBH 1: Natura. Uraren egoera aldaketak

Naturan ura hiru egoeratan agertzen da, bai solido egoeran (izotza), bai likido egoeran (ura) eta baita gas egoeran (lurrina) ere.
Irudian klikatuz uraren egoera aldaketen inguruko animazio bat ikusiko duzue. Animazio horretaz baliatuz erantzun itzazue ondorengo galderak:

a) Zeintzuk dira uraren fusio eta irakite tenperaturak?
b) Zertan bereizten dira egoera bakoitzeko molekulen mugimenduak?
c) 0ºC-tik 1ºC-ra pasatzeko behar duen denbora berdina al da 20ºC-tik 21ºC-erapasatzeko behar duenarekin alderatuta?
d) Eta zer gertatzen da 100ºC eta 101ºC artean?
e) Partekatu ezazue Google docs dokumentu bat irakaslearekin eta bertan idatz ezazue nola dauden molekulak prozesu guztian zehar, bost ataletan banatuta: 1) solido egoera, 2) fusio puntua, 3) likido egoera, 4) irakite puntua, 5) gas egoera.

DBH 1: Natura. Ura eta bizidunak

Jakin badakigu bizidunon gorputzaren ehuneko handi bat urak osatzen duela. Portzentaia ordea asko aldatzen da bizidun batetik bestera. Orokorrean urtarrak direnen portzentaia handiagoa izaten da, eta lehorrekoen artean landareek animaliek baino ur gehiago izaten dute, beti ere orokorrean hitz egiten ari garela kontutan izan behar dugu.
Hemen dituzu hainbat argazki. Saia zaitez bakoitzaren ur portzentaia interneten bilatzen.