Berria: Zientziak 2011ean eman duena

Nature aldizkariak aurtengo 10 zientzilari onenen zerrenda egin du eta Aitor Bergarak Euskadi Irratiko Faktoria saioan hoietako lauren lana azaltzen ditu (azpian duzue elkarrizketaren esteka).
- Dario Auterio
- Sara Seager
- Lisa Jackson
- Mike Lamont
Hauetaz gain beste bi izen ere aipatzen ditu:
- Danica Mei Camacho (filipinarra, munduko 7.000 milioigarren biztanlea)
- Diederik Staple (bere ikerketa guztiak asmatuak izan direla aitortu duen psikologoa)

DBH 1: Natura. Lehiaketa (2)

Zer dira argazkietan dauden gauza hauek?

DBH 1: Natura. Lehiaketa (1)

Zer dira argazkietan dauden gauza hauek?

Ondo pasau oporretan

DBH 1: Natura. Nor zara zu?

Biologiaren arabera, nor garen jakiteko zazpi urrats.

Norteko ferrokarrila: Zazpi

MGZ: Itsasoaren kutsadura zelatatzeko hegazkina

Hiruhileko honetan ekologia eta kutsaduraren inguruko gaiak aztertzen ari garenez, hemen duzue ETBko Teknopolis saioko erreportai interesgarri bat: Itsasoko kutsadura zelatatzen.



Honako hau itsas salbamenduko hegazkin bat da. Hondarribiko aireportutik aireratzear dago, baina ez doa erreskate bat egitera. Itsasoko kutsaduraren aurka egitea du xede. Tripulazioko bost gizonak ohiko patruila bat egitera doaz Bizkaiko golkoan. Trafiko handia duten lekuen gainetik hegan egiten dute, ontziek legez kanpoko substantziarik ez dutela isurtzen ziurtatzeko.

MGZ: Chernobyl eta Aral itsasoaren inguruko galdetegia

Azkenengo klaseetan Chernobylen eta Aral itsasoaren inguruan gertaturikoen erreportaiak ikusi ditugu. Hemen duzue orain dokumental hauen inguruko galdetegia. Lehenengo zazpi galderak Chernobyli dagozkio eta azkenengo hiruak Aral itsasoari.
1) Zer gertatu zen Chernobylgo Zetral Nuklearrean? Noiz?
2) Zergatik uste duzu ez zela kezkatu Prypiaten bizi zen jendea?
3) Noraino zabaldu zen erradiaktibitatea?
4) Arriskua zegoen bigarren eztanda bat gertatzeko. Zeintzuk izango ziren ondorioak? Zer egin zuten hori sahiesteko?
5) Zergatik antolatu ziren animaliak hiltzeko taldeak?
6) Zure ustez, istripua eta gero, ondo jokatu zuten? (zertan ondo eta zertan gaizki)
7) Imajinatzen al duzu halako egoerarik gure inguruan? Zeintzuk izango ziren ondorioak, jendearen eta agintarien jokabideak…
8) Zeintzu aldaketa gertatu dira Moynaqen azken 40 urtetan?
9) Zergatik igo da Aral itsasoaren gazitasuna?
10) Zertarako ari dira biztanleak sasiak landatzen lehen itsasoa zegoen eremuan?

MGZ: Munduak indar nuklearra behar al du?

TED hitzaldi saioan honako debate hau izan zen 2010ko otsailean: Munduak indar nuklearra behar al du?
Bertan Steward Brand, nuklearraren alde, eta Mark Jacobson, nuklearraren aurka, beren iritzia azaltzen aritu ziren. Debatea ikusteko klikatu argazkian.

Debatea bera ingelesez dago, sentitzen dut, hala ere eskumaldeko barran Interactive Transcript jartzen duen tokian baduzue bideoaren transkripzioa hainbat hizkuntzetan, euskara falta da baina.

DBH 1: Natura. Hiztegia

Hona hemen Grekera - Euskara eta Latin - Euskara hiztegitxoa. Klasean ikusi ditugun hitzak dira, beraz ea gai zareten hiztegitxoa osatzeko. Erantzun komentario gisa.

GREKERA - EUSKARA

αμοιβή (amoibe)=

ἀράχνη (aracne)=

αρθρον (artron)=

δέρμα (derma)=

ἐχινός (ekhino)=

εὖ (eu)=

feroς (feros)=

γαστήρ (gaster, gastro)=

ίδες (ides)=

κάρυον (karion)=

κεφαλή (kefalon, zefalon)=

κνίδε (knide)=

κόκκος (kokkos)=

μαλάκια (malakia)=

μυρια (miria)=

μονήρης (moneres)=

ποδη (podo, poda)=

πόρος (poros)=

πρό (pro)=

θώραξ (torax)=

LATINA - EUSKARA

Aceum =

Ambulare =

Annellum =

Bis =

Crusta =

Insectum =

Mollus =

Spirillum =

Valvæ =

DBH 1: Natura. Artropodoak eta Ekinodermatuak

Hona hemen hainbat animalia (klikatu irudietan handiago ikusteko). Esan ezazu animalia bakoitza zein phylum eta taldetakoa den, eta baita ere zertan fijatu zaren erantzun hori emateko. Lehenengoa eginda dagoen bezala:

1. animalia: Sorgin orratza da.
Phyluma: Artropodoa, Taldea: intsektua.
Zergatia: Gorputza hiru zatitan dauka (burua, toraxa eta abdomena). Hegoak eta sei hanka ateratzen zaizkio toraxetik. Lurtarra da.

2. animalia:






3. animalia:






4. animalia:







5. animalia:






6. animalia:






7. animalia:







8. animalia:

DBH 1: Natura. Artropodoak

Hona hemen artropodoen phylumeko hiru animalia. Egin ezazue taula bat beraien arteko desberdintasunak azalduz. Klikatu irudian argazkiak hobeto ikusteko.

MGZ: Aral eta Chernobyl

Aurreko posta batean Aznalcollar, Moynaq, Muxía eta Prypiat herrien inguruko informazioa bilatzeko eskatu nizuen. Hauetatik bi Espainiar estatuan gertaturikoak dira (Aznalcóllarko meategiaren ihes kutsakorra eta Muxían Prestige untziaren petrolio isuria) eta beraiei buruzko informazio ugari dago. Beste biak urrutikoak dira eta Prypiaten zegoen Chernobyl zentral nuklearra ezaguna bada ere, Moynaqen berri handirik ez zenuten aurretik.

Hemen dituzue bi desastre ekologiko hauen inguruan egindako dokumentalak:

Aral, el mar perdido
La batalla de Chernobyl

Ea gustoko dituzuen. Ondoren bi gertakariei buruzko galdetegia pasako dizuet, beraz adi egon beharko duzue.

DBH 1: Natura. Itsasoko animalia ornogabeak

Hiruhilekoaren azken aldera animalia ornogabeak aztertu ditugu. Animalien artean gutxien ezagutzen ditugunak dira ziurrenik. Horregatik hemen dakarkizuet itsasoko animalia ornogabeen argazkiak dituen bideoa.

MGZ: Aztarna ekologikoa

Hona hemen bakoitzaren aztarna ekologikoa neurtzeko bi inkesta.

Lehenengoa Zarautzen egindakoa da. Bertan aztarna ekologikoaren inguruko informazio zabala ematen digute eta ondoren inkesta labur bat egin dezakegu.

Aztarna ekologikoa (Zarautz)

Bigarrena Bizkaiko Foru Aldundiak bultzaturikoa da. Bertan aztarna ekologikoaren inguruko inkesta luzeagoak ditugu lau esparrutan banatuta: Energia, Ura, Garraioa eta Hondakinak. Emaitzak ondoren Euskal Autonomi Elkarteko batazbestekoarekin konparatzen dira.

Aztarna ekologikoa (Bizkaiko Foru Aldundia)

DBH1: Natura. Knidarioak

Aurreko klasean esan nizuen bilatzeko interneten Fragata portugesaren (Physalia physalis) eta Australiako Koral Barrera Handiaren argazki bana. Ikusteko aukerarik izan ez duzuenontzat hemen dituzue argazki batzuk. (Klikatu argazkian handiago ikusteko)

MGZ: Desastre ekologikoak

Lehenengo hiruhilekoa bukatu zaigu eta berriarekin hasi behar dugu. Oraingoan ekologia, garapen jasangarria, baliabide naturalak eta antzeko gaiak jorratuko ditugu. Hasteko ariketatxo bat proposatu nahi dizuegu.
Gizakia Natura bere beharretara egokitzen saiatu da mendeetan zehar, baina beti ez du era egokian egin. Hemen dituzue lau herriren izenak:
- Aznalcóllar
- Moynaq
- Muxía
- Prypiat
Interneten saltseatu eta bakoitzari buruz erantzun itzazue honako galdera hauek:
- Non dago herria?
- Zer gertatu zen bertan? Noiz?
- Zeintzuk izan ziren ondorioak?
- Gaur egun oraindik ondorio horien eraginik ba al dago?

MGZ: Zein da munduan dagoen arazo handiena?

Bjorn Lomborg ekonomilariak 2004ko Kopenhageko Adostasunaren inguruan hitzegiten du. Bertan munduko ekonomilari onenak bildu ziren eta gaur egun gure planetan dauden 17 arazo handienekin zerrenda bat osatu zuten.

Klikatu argazkian bideoa ikusteko. Bideoa ingelesez dago baina azpian españolezko azpitituluak jartzeko aukera duzue. Bjorn Lomborgek esandakoaren laburpen txiki bat jarri dizuet segidan.

Zerrendaren goren gorenean diru gutxirekin onura handiak dakarten arazoak jarri zituzten eta azken postuetan aldiz diru asko kostatu eta onura gutxi dakartenak.
Azken hiru lekuetan esate baterako Aldaketa klimatikoarekin loturiko neurriak daude. Lomborgek dioenez 150 mila milioi dolar erabilita aldaketa klimatikoa sei urtez atzeratzea lortuko dugu 2100ean. Aldaketa klimatikoa arazo handia bada ere irtenbide azkarragoa behar duten problemak badaude munduan, hala nola, gosea, higienea, gaixotasunak, ura, pobrezia...

Lehen postuetan honela gelditu zen zerrenda:
1) HIESAren aurkako borroka, bai tratamendua baina batez ere prebentzioa. Zortzi urtetan 27 mila milioi dolar erabilita hurrengo urteetan 28 milioi pertsona kutsatzea ekidin daiteke.
2) Nutrizio eskasiaren aurka janariari mikro-nutrienteak gehitzea. Izan ere munduaren populazioaren erdiak burdin, zink, iodo edota A bitaminaren gabezia du.
3) Bidezko merkataritza: Hirugarren munduko milioika pertsona pobreziatik aterako litzateke.
4) Malaria: Hurrengo lau urtetan 13 mila milioi dolar erabilita malaria kasuak erdira jeitsiko dira.

Zifra hauek handiak dirudite, baina konparazio batera Irakeko gerran 100 mila milioi dolar gastatu zituzten Estatu Batuek.

DBH 1: Natura. Protistoak

Hemen dituzue duela urte t'erdi blog honetan bertan ateratako bi posten estekak. Begira itzazue:

* Protistoen irudiak
* Protistoen mugimenduak

Ondoko irudian tripanosomak ageri dira.

DBH 1: Natura. Moneroen animazioak

Hona hemen Moneroen hainbat animazio.

Salmonella typhimurium
Escherichia coli
Nostoc
Streptococcus pneumoniae
Spirochaete

DBH 1: Natura. Moneroen argazkiak

Hona hemen hainbat moneroren argazkiak. Esan ezazue bakoitza zein talderi dagokion eta nolako nutrizioa duen. Klikatu argazki bakoitzaren gainean handiago ikusteko.

L. casei inmunitas







A. azollae










V. cholerae









M. tuberculosis








S. platensis






S. pneumoniae









V. parahemolyticus









T. pallidum

MGZ: Malariaren aurkako txertaketaren frogak

Asteazkenean malariaren eta Manuel Patarroyoren txertoaren gainean hizketan ibili ginen klasean, eta astean bertan malariaren aurkako txerto berri baten esperimentuaren berri eman zuten Estatu Batuetan dagoen Malaria Forum erakundearen egoitzan.

Bill Gates eta Melinda Gatesek kudeatzen duten Malaria Forum erakundeak urriaren 18an Afrikan malariaren aurkako txertaketa esperimentalak izandako emaitzak azaldu zituzten.

Txertoaren egileak PATH Malaria Vaccine Initiative fundazioa eta GlaxoSmithKline Biologicals farmazeutika belgiarra izan dira, bigarrena munduko txerto egile handienetakoa da. Emaitzak arrakastatsuak izan direla esan dute eta honako datu hauek eman dituzte:
- Afrikako zazpi herrialdetako 11 herritan 15.460 haur txertatu dituzte.
- 5 eta 17 hilabete arteko haurrak: 6000 haur txertatu dituzte. Malaria izatearen arriskua %56ean jeitsi da, eta malaria gogorra izatearena %47an.
- 6 eta 12 asteko haurrak: 9000 haur txertatu dituzte. Emaitzak 2012an aterako dira, baina esan dutenez bi taldeen emaitzak batera kontutan hartuta malariaren arriskua %35ean jeitsiko denaren ustea dute.

Malaria Forum
PATH Malaria Vaccine initiative

MGZ: Worldclock, hamar hilabete beranduago

Urtarrilean Munduaren erlojua ipini nuen posta batean. Erlojuak aurrera jarraitu du eta jadanik urrian gaude, hau da, bederatzi hile eta erdi pasa dira jadanik. Hona hemen urtarrilaren hasieratik gaur arte gertaturikoaren zenbaki deigarrienak:
* Munduaren populazioa: 60 milioi pertsonatan handitu da eta une honetan 6.943 milioi pertsona gara.
* Heriotzak: 46 milioi izan dira, hauetatik 13 milioi bihotz arazoen-gatik, ia 6 milioi minbiziz, 3 milioi arnas arazoen erruz eta 1'7 milioi HIESaz.
* Gaixotasunak: Malariak 189 milioi pertsona kutsatu ditu, 14 milioi asmatiko berri agertu dira, 9 milioi minbizi detektatu dira, 9 milioi diabetiko ere bai eta HIESak 2 milioi kutsatu ditu.
* Trafiko istripuak: 18 milioi pertsona zauritu dira trafiko istriputan eta hauetatik milioi bat hil dira.
* Ingurumena: 23.686 milioi tona CO2 isuri dira atmosferara. 10 milioi hektarea deforestatu dira eta 4 milioi hektarea landatu.


Poodwaddle.com

Berria: Galileo sistema abian jarriko da

Galileo sistema Europako Batasunak abian jarri nahi duen GPS antzekoa da. Horretarako 30 satelite jarri beharko ditu Lurrean orbitatzen, lurrazaletik 23.000 kilometrotara. Urriaren 20an bidaliko du lehenengo satelitea Guyana frantsesetik. Horretarako Soyuz suziri errusiarra erabiliko du. Hau izango da lehen aldia Soyuz aintzinako Sobiet Batasunetik aireratzen ez dena. Europako Espazio Agentziak bideo berezi bat jarri du bere webgunean, bertan Soyuz suziriaren montajea ikusten da. Klikatu irudian.

DBH 1: Natura. Adina eta Pisua beste planetatan

Hemen duzue aplikazio bat zuen adina eta pisua beste planetatan nolakoa izango litzatekeen jakiteko. San Franciscoko Exploratorium museoak egindakoa da.
Adina
Pisua

DBH 1: Natura. Ilargiko etxea

Gasteizko Miguel de Unamuno ikastetxeko DBH 1D-ko neska mutilok Ilargira joan nahi dugu bizitzera. Han etxea nola egin eztabaidatzen aritu gara. Ilargian bizitzeko dauden arazoak eta arazo hauei interbideak bilatu ondoren etxea diseinatu dugu.

DBH 1: Natura. Zeres eta asteroideak

Eguzki sistemaren osagaiak zerrendatzerakoan beti aipatzen dugu Eguzkia izeneko izar bat dagoela, zortzi planetak hurrenez hurren esateko gai gara, eta noski, ilargia ere ez dugu ahazten. Baina oso gutxitan gogoratzen gara Marte eta Jupiterren artean dauden asteroideetaz. Euskadi Irratiko Norteko Ferrokarrila saioan Danel Madariagak asteroide hauek azaldu dizkigu. 2009ko irratsaioa da, baina oso interesgarria.
Klikatu esteka honetan:
Zeres eta asteroideak

DBH 1: Natura. Aurtengo eklipseak

Aurtengo ikasturtean bi eguzki eklipse eta bi ilargi eklipse izango ditugu, baina hauetariko bakarra ikusi ahal izango dugu Europan, abenduaren 10eko ilargi eklipse totala hain zuzen ere.

2011ko azaroaren 25ean: Eguzki eklipse partziala. Antarktikan ikusiko da.
2011ko abenduaren 10ean: Ilargi eklipse totala. Europan ikusiko da.
2012ko maiatzaren 20an: Eguzki eklipse totala. Txinan eta Estatu Batuetan ikusiko da.
2012ko ekainaren 4ean: Ilargi eklipse partziala. Australian ikusiko da.

Hona hemen eklipseen irudi batzuk:
- Eguzki eklipseen irudi ikusgarriak
- 2007ko martxoaren 3ko ilargi eklipsea

DBH 1: Natura. Ilargiaren faseak

Hemen duzue hilabete batean Lurretik ilargia nola ikusi zen agertzen duen animazioa. Konturatu zaitezte ilargiaren translazioan zehar nola txandakatzen diren aldiak eta nola beti ilargiaren aurpegi bera ikusten dugun.
* Klikatu irudian animazioa ikusteko.

DBH 1: Natura. Unibertsoaren osagaiak

Hiruhileko hau Unibertsoa aztertzen hasi dugu. Hemen duzue unibertsoaren osagaiak azaltzen dituen bideoa. Ondo etorriko zaigu ikusitakoa errepasatzeko.















Baduzue beste bideotxo bat ere unibertsoko astroen tamainak konparatuz. "Handia al da gure ilargia?" du izenburua. Zuek zer uste duzue, handia dela gure ilargia ala ez? Klikatu irudian.

Berria: Uranioa jaten duten bakterioak

Proceedings of the National Academy of Sciences aldizkarian irailaren bostean argitaraturiko berri hau kutsadura erradiaktiboa sahiesteko pausotzat har daiteke.

Bakterio batzuek, tartean Geobacter sulfurreducens-ek, inguruan dituen metalak erreduzituz lortzen du energia. Baldintza konkretuetan, bakterioek piliak garatzen dituzte (mintzeko luzakinak) eta beraz uranioa prezipitatzen dute zelulan barneratu beharrik gabe. Uretan disolbaturik dagoen uranioa erreduzitzerakoan, honek solubilitatea galtzen du ur hondora prezipitatuz.

Proceedings of the National Academy of Sciences

MGZ: Metodo Zientifikoa

Hona hemen metodo zientifikoa lantzeko ariketatxo bat.
Planteaturiko egoera bakoitzarekin galdera egokia formulatu, hipotesiak zerrendatu eta hipotesi bakoitza baieztatu edo baztertzeko froga egokiak diseinatu. Hauek dira egoerak:
1) Telebistako mandoaren botoi gorriari eman diot baina telebista ez da piztu.
2) Josuk gidatzen duen tranbia egunero nire geltokitik pasatzen da 8:15tan. Nire erlojuan 8:15 dira baina tranbiarik ez da ageri.
3) Olentzerori zapatila berriak eskatu dizkiozu. Gabon gauean zure opariaren kutxa ireki, eta hau sorpresa! Galtzerdiak zeuden barruan!
4) Ordenagailuan "M" tekla sakatu dut baina pantailan "W" hizkia azaldu da.
5) Moskutik duela 10 egun bidali nuen postala ez da oraindik etxera iritsi.
6) Goizean kamiseta garbitu eta lehortzen utzi duzu zintzilikatuta. Arratsaldean jasotzera joan zarenean oraindik bustita dagoela konturatu zara.

Berria: "Super Lurra" bizi-eremuan aurkitua

Genevako unibertsitateko Michel Mayorrek Wyomingen egiten ari den Extreme Solar Systems II konferentzian 55 planeta berri aurkeztu ditu, horien artean 19 Lurraren antzekoak. Berak dioenez "aurkitu ditugun eguzkiaren antzeko izarretatik %40a edo gehiagok badute gutxienez Saturno baino txikiagoa den planeta bat".

Txileko cerro La Silla behatokiko HARPS (High Accuracy Radial velocity Planet Searcher) teleskopioak aurkitu ditu planetok eta jadanik 155 exoplaneta aurkituak baditu. Aurkituriko 19 Super-Lurretatik (Lurraren tamaina eta hamakoitzaren artekoa) HD 85512b planeta da interesgarriena (Gliese 370b izenaz ere ezagutzen dena) , Lurra baino 3'6 aldiz haundiago baino ez baita eta gainera izar sistemaren bizi-eremuan aurkitzen baita, honek esan nahi du ura egoera likidoan aurkitzeko tenperatura egokia izango duela.

NASAren Kepler espazio teleskopioaren eta Europarren HARPS teleskopioaren artean lasterketa abiatu da Lurraren antzeko planetak aurkitzeko.

Science aldizkariko artikulua (ingelesez)
Wikipediako artikulua (gazteleraz)